Ο τίτλος μόνο φτάνει για να συναντήσει πολλούς ίσως και εσένα. Το σύνδρομο του Impostor (Impostor Syndrome) είναι η εσωτερική φωνή που ψιθυρίζει «κάποια στιγμή θα με ανακαλύψουν· δεν αξίζω». Κι όμως, η πραγματικότητα δείχνει ότι οι άνθρωποι που το αισθάνονται συχνά έχουν επιτυχίες, προσόντα και αναγνώριση απλώς δεν τα βλέπουν έτσι. Σ’ αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε σε βάθος γιατί αισθάνεσαι ανεπαρκής ενώ δεν είσαι, πώς αναπτύσσεται αυτή η αίσθηση, ποιες είναι οι συνέπειές της και κυρίως πως μπορείς να την μετασχηματίσεις σε πηγή δύναμης.
Τι είναι το Σύνδρομο του Impostor
Το σύνδρομο του Impostor δεν είναι απλά μια στιγμή αμφιβολίας είναι ένα διαρκές μοτίβο σκέψεων, όπου κάποιος αρνείται να αναγνωρίσει την επάρκειά του και θεωρεί ότι η επιτυχία του βασίζεται σε τύχη ή εξαπάτηση.
Η έννοια πρωτοδιατυπώθηκε από τις ψυχολόγους Pauline R. Clance και Suzanne A. Imes το 1978, αρχικά σε εξαιρετικά επιτυχημένες γυναίκες.
Σήμερα, γνωρίζουμε πως το φαινόμενο αφορά άνδρες και γυναίκες, με διακρίσεις φύλου, φυλής, επαγγελματικού χώρου και εμφανίζεται σε πολλούς τομείς της ζωής.
Έτσι, μπορείς να έχεις το πτυχίο, την προαγωγή, τα χειροκροτήματα και παρ’ όλα αυτά να αισθάνεσαι ότι «δεν ανήκω», ότι «κάποια στιγμή θα αποκαλυφθώ».
Γιατί συμβαίνει: οι ρίζες του αισθήματος «αφύσικης» ανεπαρκείας
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συνεισφέρουν ώστε να εμφανίζεται το σύνδρομο και συχνά συνδυάζονται. Κατανόηση τους βοηθά στο να μην χτυπάς τον εαυτό σου, αλλά να ενεργείς.
1. Προσωπικότητα & εσωτερικές αντιλήψεις
Τάσεις όπως ο υπερ‑τελειομανισμός, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ανησυχία για αποτυχία αλλά και η σύγκριση με άλλους είναι σημαντικοί παράγοντες.
Για παράδειγμα, μπορεί να σκέφτεσαι «αν κάνω λάθος, Θα με «πιάσουν»» αντί για «είναι φυσικό να κάνω λάθος» και να μην επιτρέπεις στον εαυτό σου το δικαίωμα στην ασφάλεια της μάθησης.
2. Οικογενειακή / πρώιμη επιρροή
Η ανατροφή διαδραματίζει ρόλο: όταν οι προσδοκίες είναι ακραίες, ο έπαινος εκφράζεται μόνο για το αποτέλεσμα (όχι το κοπιαστικό) ή η αποτυχία τιμωρείται έντονα, δημιουργείται το έδαφος για «δεν είμαι αρκετός».
Έτσι μαθαίνεις να συνδέεις την αποδοχή με την επιτυχία και κάθε στιγμή που δεν επιτυγχάνεις άριστα γίνεται απειλή.
3. Περιβάλλον & κοινωνική σύγκριση
Ο χώρος εργασίας, το πανεπιστήμιο, η νέα θέση όταν βρίσκεσαι σε περιβάλλον με πολλούς ταλαντούχους ή επιτυχημένους ανθρώπους, μπορεί να νιώσεις μικρός.
Ακόμα, αν είσαι μέρος μιας μειονότητας (φύλο, εθνικότητα, πολιτισμός) μπορεί να νιώσεις ότι πρέπει να «αποδείξεις» το δικαίωμά σου και αυτό επιτείνει την αίσθηση του «φύλακα της πόρτας».
Επιπλέον, η έκθεση σε «ιδανικά» στο διαδίκτυο ενισχύει τη σύγκριση και η συνειδητοποίηση ότι «οι άλλοι φαίνονται τέλειοι» μπορεί να σε κάνει να νιώθεις πως δεν έχεις νόημα να προσπαθήσεις.
4. Νέα στάδια διαφοροποίησης
Ένα νέο εργασιακό πλαίσιο, μια προαγωγή, η αλλαγή επαγγέλματος όλες αυτές οι μεταβάσεις εμπεριέχουν αβεβαιότητα. Το αίσθημα «δεν ανήκω» ενισχύεται όταν περνάς σε «άγνωστο έδαφος».
Και όταν κάποιος βλέπει ότι έχει «τα κατάφερε», μπορεί να νομίζει ότι «πήγε τυχαία» αυτός ο μηχανισμός ενισχύει τη σκέψη «είμαι απλώς τυχερός, όχι ικανός».
Πως μοιάζει στην πράξη: σημάδια & συνέπειες
Το σύνδρομο του Impostor δεν είναι απλή αίσθηση είναι ενεργό, επηρεάζει συμπεριφορές, επιλογές, συναισθήματα.
Σημάδια που δείχνουν ότι το βιώνεις
- Παρά τη θετική αξιολόγηση ή την επιτυχία, εσύ λές «Ήταν τύχη».
- Αποφεύγεις νέες ευκαιρίες γιατί «ίσως δεν τα καταφέρω».
- Υπερ‑προετοιμάζεσαι ή αναβάλλεις επειδή φοβάσαι ότι θα αποκαλυφθείς.
- Δεν απολαμβάνεις την επιτυχία μικρή ή μεγάλη παρα μόνο συνεχίζεις να θέλεις «περισσότερο».
- Συγκρίνεις τον εαυτό σου διαρκώς με άλλους και νιώθεις πως «πάντα λείπει κάτι».
Ποιες είναι οι συνέπειες;
- Η συνεχής αίσθηση ότι είσαι «έξω» ή«παίζεις ρόλο» μπορεί να αποβεί επιζήμια.
- Μειωμένη αυτοπεποίθηση και υποτίμηση των πραγματικών σου προσόντων.
- Αποφυγή προκλήσεων, πράγμα που περιορίζει την ανάπτυξη.
- Κίνδυνος επαγγελματικής εξουθένωσης όταν λειτουργείς με μόνιμη υπερ‑προσπάθεια για να «αποδείξεις».
- Συναισθηματικές επιπτώσεις: άγχος, στρες, ακόμα και κατάθλιψη.
Το παράδοξο είναι πως όσο πιο ικανός είσαι, τόσο πιο πιθανό είναι να βιώσεις αυτή την αίσθηση ειδικά αν οι άλλοι σε χαρακτηρίζουν «τυχερό» αντί για «άξιο». Συχνά, το μεγαλύτερο εμπόδιο δεν είναι η έλλειψη δεξιοτήτων, αλλά η δική σου κρίση για τον εαυτό σου.
Γιατί δεν είσαι απαραίτητα “ανεπαρκής” η πραγματική σου αξία
Αν διαβάζεις αυτά και σκέφτεσαι «μάλλον είμαι όντως ανεπαρκής», σταμάτα. Ας δούμε γιατί η αίσθηση μπορεί να είναι παραπλανητική:
Η επιτυχία δεν είναι τύχη
Το γεγονός ότι έχεις δουλέψει, έχεις μάθει, έχεις πάρει αναγνώριση, δεν είναι προϊόν «τυχαίας συνάντησης». Είναι αποτέλεσμα δεξιοτήτων, προσπάθειας, προσοχής όλα αυτά μετράνε. Αν τα μειώνεις, μειώνεις και το ίδιο σου το έργο.
Η έρευνα δείχνει πως το σύνδρομο δημιουργείται παρά την εξωτερική επιτυχία, όχι λόγω έλλειψης.
Η αξία σου δεν εξαρτάται από το αν «δεικνύεις» συνέχεια
Μπορεί να νομίζεις «αν δεν κάνω συνεχώς κάτι καινούριο, δεν αξίζω». Αυτό είναι λάθος. Η αξία σου είναι συνδυασμός γνώσης, εμπειρίας, συνέπειας, σχέσεων όχι μόνο η καθημερινή επίδοση ή η υπεραπόδοση.
Η σκέψη «θα αποκαλυφθώ» παραβλέπει ότι ήδη βρίσκεσαι «εδώ»
Ανέχεσαι να είσαι στο σημείο που βρίσκεσαι αυτό σημαίνει ότι έχεις περάσει εξετάσεις, κριτήρια, αξιολόγηση (άλλων ή του εαυτού σου). Το ότι νιώθεις «έξω» δεν αναιρεί ότι είσαι μέσα.
Με άλλα λόγια: η σκέψη «κάποια στιγμή θα καταλάβουν ότι δεν αξίζω» είναι αδύναμη σαν επιχείρημα γιατί ήδη βρίσκεσαι στον χώρο, ήδη δρας, ήδη συμβάλλεις.
Πως να το αντιμετωπίσεις και να το μετατρέψεις σε εργαλείο - βήμα προς βήμα
Το καλό νέο είναι: δεν πρέπει να ζεις με αυτό. Υπάρχουν στρατηγικές που βοηθούν να μειωθεί η επίπτωσή του και να το χρησιμοποιήσεις ως παροχέα ανάπτυξης, όχι εχθρό.
Βήμα 1: Αναγνώρισε το φαινόμενο
Το πρώτο σημαντικό βήμα είναι να καταλάβεις: αυτό που νιώθεις έχει όνομα, έχει λόγους, δεν είσαι μόνος. Το να πεις «νιώθω σαν απάτη» είναι ήδη μια μορφή αυτο‑αντίληψης.
Όταν το αποκαλέσεις, μειώνεις τη δύναμη που έχει στο να σε παγώσει.
Βήμα 2: Κατέγραψε τις σκέψεις σου
Κράτησε λίστα: «Τι σκέφτηκα όταν πήρα αυτή την επιτυχία; Τι είπα στον εαυτό μου;». Ρώτησε: «Πόσα στοιχεία έχω για να πιστεύω ότι πράγματι αξίζω;».
Είναι ψυχολογική τεχνική που βοηθά στο να μετατρέπεις γενικεύσεις («δεν αξίζω») σε στοιχεία («έκανα Χ, πήρα Y, έλαβα θετικό feedback Z»).
Βήμα 3: Μίλα για αυτό
Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, μπορεί να αισθάνεσαι πως είσαι ο μόνος/η. Στην πραγματικότητα, πολλοί το βιώνουν.
Μοιράσου αυτές τις σκέψεις με έναν φίλο/συνάδελφο/μέντορα. Εκείνη η εξομολόγηση «νιώθω ότι δεν αξίζω αλλά βλέπω πως οι άλλοι το βλέπουν αλλιώς» πολλές φορές ανοίγει δρόμους.
Βήμα 4: Αναπροσάρμοσε την εσωτερική σου αφήγηση
Κατάλαβε πως:
- Η επιτυχία σου δεν είναι μόνο τύχη.
- Τα λάθη σου δεν αποδεικνύουν ανεπάρκεια, αλλά ότι μαθαίνεις.
- Το «δεν το ξέρω / δεν το κατάφερα ακόμη» δεν σημαίνει «δεν μπορώ ποτέ».
Όταν επαναπροσδιορίζεις τη σκέψη «Δεν είμαι αρκετός» σε «Είμαι σε φάση μάθησης» αλλάζεις το παιχνίδι.
Βήμα 5: Θέσε ρεαλιστικές προσδοκίες και γιόρτασε την πρόοδο
Οι άνθρωποι που βιώνουν το σύνδρομο συχνά δεν δίνουν στον εαυτό τους άδεια να νιώσει περήφανος. Καθιέρωσε μία ρουτίνα όπου αναγνωρίζεις μία μικρή νίκη την εβδομάδα. Ίσως: «Σήμερα ολοκλήρωσα αυτό», «Σήμερα ζήτησα βοήθεια», «Σήμερα έκανα λάθος και το αποδέχτηκα».
Μικρές «νίκες» δημιουργούν νέο ιστορικό μέσα σου ένα αρχείο «έκανα καλά» αντί για «πάντα αποτυγχάνω».
Βήμα 6: Αναζήτησε υποστήριξη όταν χρειάζεται
Αν η αίσθηση της ανεπαρκείας είναι τόσο έντονη που σε εμποδίζει να δράσεις, να κοιμηθείς ή να νιώθεις καλά με τον εαυτό σου τότε μπορεί να χρειάζεται συζήτηση με επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Η έρευνα δείχνει πως η συνεχής επιβίωση με το σύνδρομο μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερο άγχος, εξουθένωση και αίσθημα ανημποριάς.
Πρακτικά παραδείγματα - πως εφαρμόζεται στην καθημερινότητα
Για να γίνει πιο «αληθινό», ας δούμε μερικά σενάρια:
Παράδειγμα Α: Η νέα θέση εργασίας
Φαντάσου ότι μόλις προάχθηκες σε διευθυντικό ρόλο. Η φωνή μέσα σου λέει: «Ωραία, αλλά τι θα γίνει αν δεν τα καταφέρω; Θα με πάρουν χαμπάρι».
Σε αυτή την περίπτωση: αναγνώρισε ότι η προαγωγή βασίστηκε σε κριτήρια. Κατέγραψε τις ικανότητες που είχες και όχι μόνο την προαγωγή. Θύμισε στον εαυτό σου πως κάθε καινούρια θέση απαιτεί νέα μάθηση και το να μην ξέρεις όλα τα πράγματα είναι φυσιολογικό.
Παράδειγμα Β: Η γυναίκα σε ανδροκρατούμενο χώρο
Μια γυναίκα σε τεχνολογική εταιρεία μπορεί να νιώθει ότι πρέπει να αποδείξει διπλά ότι αξίζει, και κάθε λάθος να το χρησιμοποιεί εσωτερικά ως «βλέπεις; δεν τα έκανα καλά».
Εδώ βοηθάει το να βρει συμμαχίες συνάδελφοι ή μέντορες που βιώνουν το ίδιο. Η αναγνώριση ότι η αίσθηση μπορεί να αφορά όχι μόνο εσένα αλλά το “πλαίσιο” (όπως μειονότητα στο χώρο) κάνει τη διαφορά.
Παράδειγμα Γ: Το «μόνος/η εναντίον όλων»
Κάποιος που βλέπει τους γύρω του να πετυχαίνουν και σκέφτεται: «Εγώ είμαι το φτωχό παιδί», «δεν ανήκω». Αυτό μπορεί να τον κρατάει μακριά από ευκαιρίες.
Η παρέμβαση: να αναγνωρίσει τις δικές του πολύτιμες δεξιότητες και να τις δει ως πόρους, όχι ως «έσχατη λύση». Να θέσει στόχους που σχετίζονται με ανάπτυξη, όχι μόνο με το να «μη φαίνεται ανεπαρκής».
Συμπέρασμα
Το «νιώθω ανεπαρκής» ενώ δεν είσαι, είναι φυσικό υπό συγκεκριμένες συνθήκες , όμως δεν σημαίνει πως έχεις ελάττωμα. Το αντίθετο: η εμφάνιση του συνδρόμου δείχνει συχνά ότι βρίσκεσαι σε χώρο όπου απαιτείται πολύ από εσένα και αυτό από μόνο του είναι ένδειξη ικανότητας.
Η ουσία είναι να σταματήσεις να «κυνηγάς» την αποδοχή μέσα από την επίδειξη ή τη συνεχή υπερ‑επίδοση και να αρχίσεις να αναγνωρίζεις, να αποδέχεσαι και να γιορτάζεις ό,τι έχεις ήδη καταφέρει. Όταν η εσωτερική φωνή αλλάζει από «κάποια στιγμή θα με καταλάβουν» σε «είμαι εδώ, αξίζω κι εγώ», τότε το σύνδρομο του Impostor μεταμορφώνεται σε ένα εργαλείο ενίσχυσης, όχι σε εμπόδιο.
10 Συχνές ερωτήσεις (FAQs) με αναλυτικές απαντήσεις
Τι ακριβώς σημαίνει «σύνδρομο του Impostor»;
Το σύνδρομο του Impostor αναφέρεται σε ένα μοτίβο σκέψεων και συναισθημάτων όπου ένα άτομο, παρά τη σαφή επιτυχία ή τα προσόντα του, πιστεύει πως δεν αξίζει πραγματικά, ότι έχει «ξεγελάσει» τους άλλους ή ότι κάποια στιγμή θα αποκαλυφθεί ως «φάντασμα».
Το βασικό είναι η αντίφαση: η εξωτερική πραγματικότητα λέει «είσαι ικανός/ή», ενώ η εσωτερική φωνή λέει «δεν ανήκω». Αυτό οδηγεί σε άγχος, αποφυγή προκλήσεων και συναισθήματα ανεπαρκείας.
Ποιες είναι οι κύριες αιτίες του;
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι αιτίες μπορεί να είναι:
- Προσωπικές/χαρακτηριστικές τάσεις (π.χ. τελειομανία, χαμηλή αυτοεκτίμηση).
- Οικογενειακή ανατροφή που επικέντρωνε στην επίδοση ή έδινε ανάμεικτα μηνύματα.
- Περιβάλλον όπου αισθάνεσαι ότι ξεχωρίζεις ή δεν ανήκεις (και άρα «πρέπει να αποδείξεις»).
- Μεταβάσεις/νέα πρόκληση όπου οι συνήθεις βεβαιότητες αμφισβητούνται.
Σε όλες τις περιπτώσεις, η αίσθηση της «έλλειψης» απορρέει λιγότερο από την πραγματική έλλειψη δεξιοτήτων και περισσότερο από το πώς «διαβάζεις» τον εαυτό σου.
Πόσο κοινό είναι;
Η ακριβής συχνότητα διαφέρει ανά έρευνα και πλαίσιο όμως εκτιμάται ότι μεγάλο ποσοστό ανθρώπων βιώνει στοιχεία του συνδρόμου σε algún στάδιο της ζωής τους.
Για παράδειγμα, σε μελέτες σε πανεπιστήμια και επαγγελματικά περιβάλλοντα, εμφανίζεται σε υψηλό ποσοστό και ειδικά σε ομάδες υψηλής απόδοσης.
Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιονδήποτε;
Ναι , δεν αφορά μόνο «ανεπαρκή» ή «λιγότερο ικανούς». Αντίθετα, πολλοί με εξαιρετικές ικανότητες το βιώνουν. Το κρίσιμο είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους.
Επίσης μπορεί να εμφανιστεί σε πολλούς τομείς εργασία, σπουδές, καλλιτεχνική δραστηριότητα, ακόμη και προσωπική ζωή.
Πώς επηρεάζει την επαγγελματική ζωή;
Μπορεί να οδηγήσει σε:
- Αποφυγή ευκαιριών (δεν «τολμάς» να ζητήσεις προαγωγή).
- Υπερφόρτωση (προσπαθείς να αποδείξεις διαρκώς ότι «ανήκεις»).
- Μείωση ικανοποίησης από τη δουλειά, αύξηση άγχους και πιθανόν – εξουθένωση.
Επομένως, όχι μόνο επηρεάζει το «πώς αισθάνεσαι», αλλά και το «τι κάνεις».
Ποια είναι τα «είδη» του συνδρόμου;
Υπάρχουν προτάσεις κατηγοριοποίησης π.χ. ο/η τελειομανής, ο/η «αόρατος/η», ο/η «επαναστατικός/ή», ο/η «χάρισματος» κ.λπ.
Το σημείο είναι: δεν έχεις μόνο έναν τρόπο να το βιώνεις. Για παράδειγμα μπορεί να αισθάνεσαι «ανεπαρκής» όταν τα πράγματα πάνε καλά (φοβάσαι ότι θα σταματήσουν να πηγαίνουν καλά) ή όταν τα πράγματα πάνε άσχημα (φοβάσαι ότι είσαι αποτυχία). Η κατανόηση της μορφής σου βοηθά στο πώς θα το αντιμετωπίσεις.
Μπορώ να το «νικήσω» πλήρως;
Δεν πρόκειται συνήθως για πλήρη «εξάλειψη», αλλά για διαχείριση και μετατροπή του. Το να εξαφανιστεί η αμφιβολία μαγικά δεν είναι ρεαλιστικό, όμως μπορείς να μάθεις να την αναγνωρίζεις, να την αμφισβητείς, να μην την αφήνεις να καθορίζει τις επιλογές σου.
Η έρευνα δείχνει ότι με συστηματική δουλειά αναγνώριση, επαναπροσαρμογή σκέψεων, υποστήριξη μπορείς να μειώσεις σημαντικά την αρνητική επίπτωση.
Ποια εργαλεία βοηθούν;
- Καταγραφή και ανάλυση των αρνητικών σκέψεων.
- Συζήτηση με άλλους (μέντορες, φίλους, ομάδα).
- Ρεαλιστική αξιολόγηση της επιτυχίας σου (κάνοντας λίστα των στοιχείων που δείχνουν ότι αξίζεις).
- Εστίαση στη μάθηση και όχι μόνο στο αποτέλεσμα να βλέπεις το λάθος ως ευκαιρία.
- Θέσπιση στόχων μικρών και μετρήσιμων «νικών».
- Σε πολλές περιπτώσεις, επαγγελματική βοήθεια από ψυχολόγο/σύμβουλο.
Όλα αυτά βοηθούν να μετατοπιστεί η εσωτερική αφήγηση από «φοβάμαι ότι θα φανώ» σε «είμαι σε πορεία».
Τι να κάνω άμεσα μόλις με «πιάσει» η αίσθηση;
- Κάνε μια παύση, αναγνώρισε: «Αυτή είναι η αίσθηση του Impostor».
- Ρώτησε: «Ποια απόδειξη έχω ότι έχω τα προσόντα;» Σημείωσε τουλάχιστον 3 στοιχεία έργα, σχόλια, εμπειρίες.
- Υπενθύμισε ότι η απόλυτη τελειότητα δεν απαιτείται κάθε επαγγελματική πορεία περνάει μέσα από σκαλοπάτια.
- Αντέδρασε με μικρή πράξη π.χ. ζήτησε συνάντηση, μίλησε για μια ιδέα, αποδέξου ότι δεν ξέρεις κάτι και μάθε.
Αυτό το μικρό βήμα αλλάζει το μοτίβο «μη δράσης επειδή φοβάμαι» σε «δράση παρότι φοβάμαι».
Πώς μπορώ να βοηθήσω κάποιον άλλο που το βιώνει;
- Άκου χωρίς να τον/την απορρίπτεις «Καταλαβαίνω πως αισθάνεσαι έτσι».
- Επικύρωσε την αξία του/της: «Θυμάσαι όταν έκανες Χ και το αποτέλεσμα Υ; Αυτό δείχνει ικανότητα».
- Προτείνε να μοιραστεί τις σκέψεις ή τις αμφιβολίες του/της η λέξη «δεν είμαι ο μόνος/η» βοηθά.
- Προσκάλε τον/την να ορίσει μικρές κινήσεις: «Τι μπορείς να κάνεις αυτήν την εβδομάδα που δείχνει ότι ανήκεις;».
- Αν παρατηρήσεις ότι η αμφι‑ικανότητα τον/την κρατάει μακριά από επιλογές ή του/της προκαλεί μεγάλο άγχος, πρότεινε επαγγελματική στήριξη.
Με αυτόν τον τρόπο γίνεταις υποστηρικτικός/ή και όχι “διδακτικός/ή”.
